جنبش 18 تیر پرچم تحولگرايان/محمد مسعودسلامتی عضو شورای مرکزی جبهه ی دمکراتیک ایران

ماندگاری آثارجنبش های اجتماعی یکی ازشاخصه های ذاتی این نوع پدیده است.درواقع یکی ازوجوه تمایز آکادمیک شورش وجنبش اجتماعی همین دینامیزم تاریخی جنبش هاست. براین مبنا است که حوادث گوناگون سالهای گذشته ازواقعه اکبرآباد اسلامشهرتاعصیان های مردمی درمیانه ، فارس،سنندج، ترکمن صحرا و...هرکدام یک نشو نمای زمانی دارند اما جنبش دانشجویی 18 تیرنه به عنوان حادثه ای محصور به یک بازه زمانی بلکه به نمادی ازآزادیخواهی دانشجویان ومردم ایران تبدیل شده است.این درشرایطی است که رشته مساعی دامنه دارازتحلیل گران دل برحکومت سپرده گرفته تا تدابیرناشیانه وزارت علوم دردستکاری تقویم ترم های تحصیلی دانشجویان،جملگی مانع ازآن نگشت تا این نقطه عطف جنبش دانشجویی – مردمی به طاق نسیان رود.به موازات تلاش ناكام برخي جريان هاي سياسي به منظور آنكه اين جنبش را به شورش كورتعبيركنند.كوششي ديگرنيزمترصد آن است تا با تقليل گرايي مطالبات اين جنبش آنرا درحد يك رفرم تنزل دهد.اما براستي پايه هاي برهان مقوم كدام ديدگاه است.

درتبيين ماهیت این حرکت یک نگره برآن است که جنبش دانشجویی 18 تیر تفسيري ژرفنما ازرخ داد 2خرداد بود. اگرچه طیفی از حکومتگران باهم نگری آرای مردمی درانتخابات 2خرداد76را به مثابه ی گرایش توده ها به روی کارآمدن یک جناح حکومتی تلقی کردند.درمقابل طیف دیگرحکومت نیز آنرابه معنای حمایت مردم ازنظام خواندند. اما ورای این کلی نگری های تهی ازحقیقت تامل درشاخصه های جنبش دانشجویی تیرماه نشان ازتفسیری دیگردارد.اينكه بعدها بخشي ازنيروهاي سياسي عبورازخاتمي رامطرح كردند (ونيزعبورازحاكميت) درواقع اين به معناي ظهور يافتن بن مايه تحولگرايي بود. تا آن زمان تبليغات مسلط رفرميستها موجب شد رويه ي اصلاح طلبي چهره حقيقي حركت را مكدرو مستوركند و 18 تيرخواست واقعي جنبش را شفاف نمود.

شاید بتوان برخی ویژگی های جنبش 18 تیررا که مبین ماهیت این جنبش است چنین برشمرد. فراگیربودن حرکت (حضورگروههای مختلف دانشجویی)-نگاه تحول گرایانه (توجه به شعارها)- تلاش در پیوند زدن جنبش دانشجویی ومردم(تظاهرات خیابانی) و سرانجام اتفاق نظر جناح های حکومت درسرکوب این جنبش.

فراگیربودن حرکت - درمورد دایره ی شمول این جنبش به جرات می توان گفت درهیچ موردی جز انقلاب 57 سابقه نداشت که طیف های فکری وگروههای گوناگون دانشجویی این چنین درحرکتی واحد برای ابرازخواسته های خود به همیاری بپردازند. به نظر می رسد وحدت عمل کم نظیرگروههای دانشجویی دربرابرماشین سرکوب حاکمیت خود گواه آن بود که مطالبات دانشجویان بزرگترازمقاصد سكتاريستي وگروه گرايانه بود، به این منظورتدبیری جزاتفاق چاره سازنبود.

نگاه تحول گرایانه – علاوه برآنکه هیچیک ازچهره های گروههای سیاسی درون حکومتی نتوانستند درآن ایام خشم دانشجویان را فرونشانند، عامل دیگری که نشان ازخواست تحولگرایانه و نه اصلاح طلبانه می داد شعارهایی بود که دانشجویان درتظاهرات خود سرمی دادند. شعارهایی نظیر 20 سال سکوت دیگربس است. اسم ساواک عوض شده انصارحزب اله شده – مردم چرا نشستین ایران شده فلسطین و ... حکایت ازنگاه ساختارشکن این جنبش داشت. شاید به خاطردرک همین مساله بود که خاتمی ترجیح داد تا روزسرکوب این جنبش نه تنها دربین دانشجویان حضورنیابد بلکه دربرابرظلم آشکاربه دانشجویان ویاری طلبیدن مکررگروهی ازآنان لب به سکوت بست.

تلاش درپیوند حرکت دانشجویی – مردمی - یکی ازمولفه های ممتازجنبش دانشجویی 18 تیرآن بود که برای نخستین باردانشجویان حرکت اعتراضی خود را ازخوابگاه ومحوطه دانشگاهی خارج نموده و به خیابان ها آمدند. آنها با راهپیمایی مسالمت آمیز درشعارهای خود ازمردم دعوت می کردند تا به آنان به پیوندند. این حرکت مورد اقبال عمومی قرارگرفته وچنانکه تداوم می یافت می توانست چهره دیگری به جنبش دهد. بازکردن درب خانه ها هنگامی که دانشجویان مورد یورش و تعقیب نیروهای سرکوب قرارمی گرفتند. تامین آذوقه دانشجویانی که درخوابگاه کوی محاصره شده بودند و ... نشانه هایی مبنی برتمایل مثبت مردم به این پیوند بود. درمقابل طرفداران حکومت سعی نمودند تا با ایجاد بلواهای مصنوعی دانشجویان را آشوبگرمعرفی کنند.اين ترفند برخي را دچاراشتباه نموده وآنها تصوركردند هدف اصلی بلواهای مصنوعی به جهت آن بود تا بهانه برای سرکوبی دانشجویان فراهم گردد.عده ای نيز آگاهانه یا ناآگاهانه شماری ازگروههای دانشجویی را هدف این اتهام قراردادند. درواقع غرض اصلی آشوب های مصنوعی آن بود تا مانع ازتداوم پیوند دانشجویان ومردم شوند. سرکوبگران همانطورکه درصبح 18 تیرنشان دادن برای سرکوب مبارزان نیازی به بهانه نداشتند و بدون آنکه بلوايي دركارباشد به خوابگاه هجوم بردند .

وحدت جناح های حاکم درسرکوب جنبش – حاکمیت ازمدتها قبل سمت گیری ساختارشکن جنبش را دریافته بود این سمت گیری تا قبل از 18 تیربصورت نهفته وجود داشت ودرواقع بروز این جنبش تبیین حقیقی از حرکت مردم در2خرداد بود. ای بسا یکی ازاهداف اصلی هجوم به دانشجویان سرکوبی نقطه ثقل جنبش تحول طلبانه بود.بازجوهایی که پس ازبازداشتمان درفردای جنبش 18 تیردرزندان توحید رژیم کنونی(کمیته مشترک ضد خرابکاری رژیم قبلی ) ما را زیرفشارقرارداده بوند یکی ازحرف هایشان این بود که می گفتند شما ها ابتدا بیانیه «راه حلی برای ساختار سیاسی آینده »را ازطریق اتحادیه دانشجویان و دانش آموختگان منتشرکردید سپس درحركت تیرماه سعی نموديد آنرا عملی سازید. با این نگاه است که می توان علت وحدت جناح های حاکم درسرکوب جنبش 18تیردانشجویان را بهتردرک نمود. تسامح اصلاح طلبان درحمایت ازدانشجویان وعقب نشینی بزرگ آنان درزمانی که قراربود دردانشگاه تهران اجتماعی درپشتیبانی ازدانشجویان برگزارکنند، سکوت خاتمی و بدترازسکوت سخنانی که درهمدان و یا درروزدانشجو درمورد نداشتن زندانی سیاسی و خیانت شمردن تقاضا برای تغییرقانون اساسی مطرح نموده بود. همچنین اظهارات رفسنجانی درخصوص کیفیت حل بحران جملگی نشان ازهمسویی جناح های مختلف حکومت درسرکوب دانشجویان داشت. اكنون درنظرآوردن مجموع این ویژگی ها کمکی است جهت درک ماهیت حركت 18 تیر، نخست آنكه نه شورش بلكه يك جنبش اجتماعي بود.ديگرآنكه جنبشي تحول گرايانه ونه اصلاح طلبانه بود.ازهمین روی شايسته است 18 تیر به عنوان نقطه عطف جنبش آزادیخواهی دانشجویان ومردم ايران همواره به شیوه های ممکن زنده بماند .